Berthold Hellingrath (1877-1954) portretował Gdańsk z indywidualną nutą swojego artystycznego widzenia, pozostawił po sobie nie tylko rzeczywisty obraz miasta początku XX wieku, ale także nastrój i jego czar.

Przed paru laty na łamach "Gazety Gdańskiej" pisałem o urodzonym w Elblągu artyście, którego losy związane były najpierw z Gdańskiem, a później z Hanowerem. Berthold Hellingrath połowę swojego artystycznego życia spędził w Gdańsku tworząc setki rysunków i akwafort nadmotławskiego grodu. Oddawał w nich klimat portowego miasta z wielką historią i wielokulturową tożsamością. W większości prac skupił się na olbrzymich wedutach z ich monumentalną architekturą i był kontynuatorem prac graficznych takich artystów jak: Jeremiasz Falck, Johann Carl Schultz czy Matthaeus Daisch.

W 2007 roku w 130. rocznicę urodzin artysty prezentowana była wystawa jego twórczości. Wystawa zorganizowana przez Muzeum Historii Gdańska i Muzeum Elbląga po raz pierwszy po wojnie w tak znakomity sposób zaprezentowała w Gdańsku tę niebanalną postać. Później jeszcze w nieistniejącej już dziś elbląskiej Galerii Zum prezentowane były jego rzadkie prace malarskie. Od paru lat kolekcjoner sztuki Andrzej Walas i niżej podpisany organizują ekspozycje zapomnianej gdańskiej twórczości, w których pojawia się postać artysty.

Jego grafiki przed wojną dekorowały i wpisywały się w klimat wystroju mieszczańskich domów. Gdańska twórczość artysty ukazywała się w wielu popularnych wielonakładowych tekach grafik, których ceny były stosunkowo niskie i średnio zamożna rodzina mogła sobie na nie pozwolić.

Podczas kolejnej wystawy kolekcji starego gdańskiego malarstwa, która odbędzie się w kościele św. Jana również zobaczyć będziemy mogli jeden olejny obraz zatytułowany „Kościół św. Katarzyny”. Brak miejsca nie pozwolił na prezentację innych bardzo ciekawych dzieł artysty.

Prezentacja wystawy „Gdańsk i okolice w malarstwie” rozpocznie się 6 sierpnia i potrwa miesiąc. Ekspozycji ok. 50 obrazów towarzyszyć będzie katalog z opisem ponad 70 artystów malujących miasto i okolice.

Niewątpliwie Berthold Hellingrath w Wolnym Mieście Gdańsku należał do ówczesnej czołówki artystycznej, wydał przynajmniej kilka tek graficznych z wizerunkami starego Gdańska i okolic. Jedna z takich tek wydana po pierwszej wojnie światowej znajduje się w kolekcji Andrzeja Walasa i prezentuje najbardziej znane widoki miasta. Może nie należy do tych najlepszych do których należą teki Johanna Carla Schultza, Leona Wyczółkowskiego czy Jana Kantego Gumowskiego, ale dość wiernie wpisuje się w gdański klimat. Jego widzenie miasta było nieco nowocześniejsze, rysunkom nadawał swój indywidualny tylko dla siebie rozpoznawalny styl, na ulicach pojawiają się przechodnie. Miasto żyje, staje się dzisiejsze, a jednocześnie monumentalne poprzez sylwety olbrzymich budowli. Hellingrath w sposób mistrzowski buduje nastrój, dzięki światłocieniom różnicuje nastrój, jego grafiki stają się ciekawsze. Wielkomiejski ruch sprawia że jesteśmy w centrum, ludzie załatwiają swoje sprawy, obok jeżdżą tramwaje, pojawiają się samochody, to wszystko odbywa się w obecności majestatycznej lecz surowej atmosfery gotyckich budowli.

Czasami autor opuszcza miasto i prezentuje jego okolice, ale nie pozbawia się klimatu, buduje innego rodzaju atmosferę, sielskiego pozamiejskiego życia, powoli płynącej rzeki u ujścia do morza i rybaków na brzegu zatoki wyładowujących z łodzi swój połów, spokojnie bez pośpiechu z kobietami stojącymi przy brzegu, obserwującymi pracę mężów.

Artysta lekko i swobodnie oddaje mijający czas w pewnym komforcie życia, choć doskonale wiemy, że ówczesne życie było dość trudne. Kryzys gospodarczy dotknął również Gdańsk miasto bogate, teraz po pierwszej wojnie światowej również naznaczone biedą. W poszukiwaniu pracy także Hellingrath ogląda się za dodatkowymi zleceniami, projektuje banknoty i znaczki pocztowe, to wszystko jednak jest za mało i nie wystarcza. W końcu poddaje się i opuszcza Gdańsk, przyjmuje posadę wykładowcy na Politechnice w Hanowerze.

Urodzony w Elblągu artysta, prawdopodobnie tylko raz odwiedził swoje rodzinne miasto, ale w swoich pracach nie poświęcił mu wiele miejsca, raczej bardziej zafascynowała go żuławska kraina otaczająca Elbląg, te klimatyczne obrazy prezentował już w innych graficznych tekach. Natomiast jego gdańskie prace z wizerunkami miasta do dziś stanowią o jego wybitnym potencjale artystycznym.

Hellingrath uwiecznił miasto, którego już nie ma, Gdańsk, który zmiotła wojna, ale jego sentymentalne prace dają dużą dozę klimatu i atmosfery tamtego miejsca, miasta portowego otwartego na świat. Miasta w którym ludziom żyło się dostatnio, pomimo różnych zawirowań, aż do momentu, w który pojawiły się brunatne koszule i wszystko się zawaliło.

Stanisław Seyfried
Ilustracje pochodzą z prywatnego archiwum Andrzeja Walasa