Z gdańską malarką Magdą Heydą Usarewicz, pamiętającą jeszcze czasy „szkoły sopockiej” rozmawia Stanisław Seyfried.

Kiedy w 1951 roku  zdawała pani egzamin do szkoły plastycznej w Sopocie, przez polskie środowiska twórcze przewijała się dyskusja na temat krytyki literackiej i artystycznej. Rada Kultury i Sztuki zwracała się  wówczas do  wszystkich instytucji kulturalnych i artystycznych z apelem  „ pogłębienia walki o żarliwą, marksistowską, ugruntowaną na metodzie realizmu socjalistycznego oraz na doświadczeniach i osiągnięciach nauki i sztuki radzieckiej – krytykę literacką i artystyczną. …” Był to dalszy ciąg  ogłoszonej w 1949 roku na IV Zjeździe Delegatów ZPAP w Katowicach  przez  Włodzimierza  Sokorskiego polityki  „bankructwa sztuki mieszczańskiej” i włączenia się artystów do walki o socjalizm. ” Szkoła sopocka” w pewnym sensie właśnie taką postawę wobec socrealizmu prezentowała.

Magda Heyda Usarewicz -  Tak , ale my w szkole, aż tak bardzo tego nie odczuwaliśmy. Owszem było to wspólne malowanie obrazów, ale przecież to nie miało sensu. Narzucanie tematów w końcu musiało się skończyć,  wszystko samo się rozleciało.  Uważam, że przeszliśmy przez ten okres bezboleśnie. Te bzdury , których często słucham  na temat „szkoły sopockiej „ to brednie. Większość  moich zdolnych  kolegów,  malowała tak samo dobrze zarówno przed,  jaki po tym okresie.  Potem przyszedł „Arsenał” i  sztuka zaczęła rozwijać się w  zupełnie nowym kierunku. Weszliśmy w okres malarstwa Piotra Potworowskiego i magię  naszych teatrzyków.   ( Bim-Bom, Teatr Romualda Frejera „Co-To”, Teatr Galeria Jerzego Krechowicza)

Stanisław Seyfried -  Cofnijmy się jednak do początku studiów. To były pani ostatnie trzy lata akademickie w Sopocie, bowiem  w 1954 roku uczelnia przeniosła się już do Gdańska.

Magda Heyda Usarewicz -  Jeszcze nie od razu, te przenosiny trwały parę lat. Malarstwo przeszło pierwsze,  ale tkanina i ceramika jeszcze długo mieściły się na ul. Obrońców Westerplatte.  Pamiętam , że egzamin  do szkoły zdawałam w pawilonie rzeźby nad morzem,  obok Grand Hotelu. Tam wówczas znajdowały się dwie pracownie rzeźbiarskie prof.  Stanisława Horno-Popławskiego i  prof. Adama Smolany. Rysunek na pierwszym roku mieliśmy w „Rotundzie” naprzeciwko mola, zajęcia prowadził Zygmunt Karolak a jego asystentami byli  Bohdan Borowski i Władysław Jackiewicz . Pracownie malarskie  przylegały do rotundy. Mieszkałam wtedy w Oliwie przy ulicy Leśnej obok prof. Zdzisława Kałędkiewicza. Pamiętam , że ciągle spóźniałam się na zajęcia. Powoli uruchamiano wówczas  SKM,  często jednak  jeszcze dojeżdżaliśmy pociągami dalekobieżnymi.   Profesor Karolak drobiazgowo odnotowywał moje spóźnienia w swoim kajeciku.  Byłam w pracowni fantastycznego człowieka, wielkiej kultury nauczyciela,  profesora  Stanisława Teisseyre. Malarza, który był światowcem, jeżdżącym po Europie . Przekazywał nam studentom nowinki ze świata sztuki w barwnych opowieściach.  Często w wakacje  jeździł z nami na plenery kaszubskie do Ostrzyc.  Profesor na początku dużą wagę przykładał  do  rzetelnego podejścia do nauki malowania.  Uważał , że najwłaściwsze jest zdobycie  najpierw solidnych podstaw, a więc obowiązywały   normalne ćwiczenia  rysowania  martwych natur, aktów i  portretów.  Przedwojenna dobra szkoła.  Pamiętam , że dużo  zajęć prowadziła z nami  niezwykłej urody,  jego asystentka Teresa Pągowska.   Nasi profesorowie byli w większości postimpresjonistami. Prezentowali wizję czysto  malarską, kolor odgrywał podstawową rolę. Moje malarstwo do dziś opiera się na kolorze, do tej pory uważam , że  to jest podstawa dobrego malowania, dopiero potem forma, ale  głównym budulcem jest  barwa.

Stanisław Seyfried -  Niewątpliwie osobą, która zmieniała wam patrzenie na sztukę był przybyły w 1958 roku z Anglii  Piotr Potworowski , kapista rozumiejący to malarstwo lecz do końca nie akceptujący postawy  Jana Cybisa i reszty kolorystów. W zastanej sytuacji próbował w Sopocie dokonać połączenia starych postimpresjonistycznych przyzwyczajeń z coraz śmielej pojawiającymi się wątkami sztuki nowoczesnej. Sam postawie  tej nadał  określenie  „modernizowanie koloryzmu”.

Magda Heyda Usarewicz - Ale to było też malowanie kolorem, lecz rzeczywiście zaczęliśmy poszukiwać czegoś nowego, mniej zdefiniowanego.  Potworowski dbał o wysoki poziom malowania. Zachowanie właściwych relacji między rysunkiem, kolorem, formą. To nie było „piłowanie” obrazu do końca.  Mój mąż w połowie lat 50-tych był asystentem prof. Jana Cybisa. Jego postawa też się zmieniała , on poszedł jednak w trochę inna stronę,  bardziej oscylował w   kierunku konstruktywizmu.  Tworzył za pomocą kontrastu form, lecz kolor też miał znaczenie.  Właśnie ten moment, tych kilku różnych  wrażliwości  otaczających mnie,  w mojej  drodze do sztuki odegrał podstawową rolę. Nagle myślenie o obrazie,   nabrało innego wymiaru. Formy,  które spotykałam w naturze jakoś  inaczej zaczęły jawić  się na płótnie, cała rzeczywistość stawała się jedynie inspiracją. Czasami  rzeczy zauważane kątem oka, zupełnie niepozorne, przy malowaniu wracały już w zupełnie innym przekazie. To wynik pewnej refleksji,  wrażenia wywołanego i zapamiętanego,  ale oddanego w obrazie już w nowej rzeczywistości  i z innymi skojarzeniami. Obraz powstawał z nierzeczywistych form, istniejących jedynie w myślach lecz jawiących się w refleksyjnym odbiciu. To malowanie zapamiętanych  wrażeń. Cała moja twórczość, pewnie tak jak u większości artystów przebiegała pewnymi etapami. Też przechodziłam przez modę na eksperymentowanie z różnymi materiałami. Ostatnio powracam do łączenia  ze sobą różnych form, pojawia się malarstwo figuratywne, uwielbiam współczesną architekturę, teraz właśnie ona mnie inspiruje. Ostatnie cykle poświęcone są właśnie architekturze.

Stanisław Seyfried - Niepostrzeżenie przeszliśmy do dnia dzisiejszego. Skoro tak, to przychodzi mi na myśl  smutna refleksja związana z ostatnią śmiercią gdańskiej malarki , pani przyjaciółki Urszuli Ruhnke Duszeńko i problem zachowania w pamięci naszych wybitnych artystów.

Magda Heyda Usarewicz - To smutne. Urszula odeszła, a w ubiegłym roku prof. Rajmund Pietkiewicz. Pokolenie moich wspaniałych kolegów  powoli odchodzi. To wielkie postaci naszego wybrzeżowego malarstwa , za chwilę zapomnimy o nich.

Stanisław Seyfried -  Co  w takim razie możemy zrobić,  aby zachować w pamięci tych znakomitych malarzy?

Magda Heyda Usarewicz - Trzeba przyznać , że nasz ZPAP organizuje cykl wystaw zatytułowany „Ocalić od zapomnienia”.  Bardzo rzetelnie przygotowują katalog  i organizują wystawy -  to sporo, ale wydaje się,  że mimo wszystko jeszcze za mało. Warto również zachować w pamięci miejsca związane z nimi,  choć tablicę pamiątkową  umieścić na domu czy pracowni,  i tu liczyłabym na miasto, może szkołę, muzeum lub  środowisko. Uważam również , że spuścizna po naszych artystach powinna być lepiej zabezpieczona. To duży problem,  zostaje kolekcja obrazów czasami  bardzo cenne dokumenty i precjoza.  Często rozprzedawane jest to  wszystko za grosze i trafia w spekulacyjne ręce.  To jest nasza historia. Mogłabym podać  wiele przykładów rozpłynięcia się cennych kolekcji naszych ważnych i znanych artystów. Apeluję zatem, ta sprawa jest ważna i trzeba się nią  szybko zająć.

Stanisław Seyfried -  Na zakończenie powróćmy jeszcze do sztuki. Zapewne obserwuje pani działania naszej młodzieży artystycznej. Co sądzi pani o nowych trendach w sztuce?

Magda Heyda Usarewicz – Przepraszam , ale to zupełnie do mnie nie trafia. Jestem wychowana na innej szkole, kończyłam studia malarskie w zupełnie innej konwencji. Czasami coś się  ociera o prawdziwą sztukę,  ale to wyjątki. Jak widzę te video pokazy , te obnażania się, zupełnie nie rozumiem czemu to ma służyć, te rzeźby, to wszystko, jakieś kompletne nieporozumienie. Często jeszcze obserwuję dobre rzeczy w fotografii.  Właściwie  czasami  człowiek zaczyna się  zastanawiać i pojawia się problem, a może to jest dobre, tylko ja już tego nie pojmuję . Tak też może być.

25. 10. 2014
Dziękuję za rozmowę  Stanisław Seyfried