Nadmorskie kolonie artystyczne cz. III, Od Ahrenshoop po Worpswede

W duchu twórczości, najpierw impresjonistów, później ekspresjonistów  odwiedzających  Nidę położoną niedaleko Królewca na Mierzei Kurońskiej, również pod koniec XIX wieku, na zachodzie Europy , powstały dwie inne znane nadmorskie kolonie artystyczne w  Ahrenshoop i Worpswede. W tym samym czasie pojawiła się kolonia na bałtyckiej wyspie Hiddensee, a także na fryzyjskiej wyspie Sylt. Hiddensee w 1885 roku odkrył niemiecki dramaturg Gerhard Hauptmann, laureat nagrody Nobla z 1912 roku, uważający wyspę za najbardziej uduchowione miejsce Niemiec. Malowali tam miedzy innymi niemieccy ekspresjoniści :  Erich Heckel i Kätie Kollwitz, a także Georg Grosz i Otto Mueller.   Natomiast inną niemiecką wyspę Rugię o wiele wcześniej, bo już w drugiej dekadzie  XIX wieku odwiedzał Caspar David Friedrich. Po pobycie na niej w 1818 roku powstał obraz zatytułowany „Skały kredowe na Rugii”. Dzieło namalowane w manierze niemieckiego romantyzmu powstało na podstawie szkiców zrobionych podczas podróży poślubnej  malarza.  W tym samym roku powstał jego najsłynniejszy obraz „Wędrowiec nad morzem mgły”. Friedrich raz jeszcze w roku 1824 pojawił się na Rugii aby leczyć nadwątlone nerwy. Jednak jego sytuacja zdrowotna pogarszała się, po kolejnych dwóch urazach mózgu, malarz zmarł w 1840 roku. W historii sztuki europejskiej zostanie zapamiętany jako malarz zachwycony krajobrazem nadmorskim, malujący w swoim indywidualnym mistyczno-lirycznym nastroju. W 1837 roku Rugię odwiedził gdański malarz Eduard Hildebrandt, uczeń niemieckiego marynisty Wilhelma Krause, który również bywał na wyspie.  Na północnym  wybrzeżu Niemiec tylko, że po drugiej stronie Półwyspu Jutlandzkiego na fryzyjskiej wyspie Sylt  pod koniec XIX wieku powstała mniej znana kolonia artystów, z którą przez krótki okres związany był polski malarz  Michał Gorstkin Wywiórski. Karierę, Wywiórski rozpoczynał na studiach chemicznych w Rydze. Po dwóch latach przerwał je aby przenieść się  na studia malarskie do  Monachium, które ukończył w 1887 roku.   Z paszportem najpierw rosyjskim,  później pruskim odbył szereg podróży po Europie. Pobyt na wyspie przypadł na okres największego rozkwitu talentu artysty i miał miejsce w 1898 roku, między podróżami na Polesie i Litwę a podróżą do Hiszpanii z Wojciechem Kossakiem. W następnych latach odwiedził jeszcze Egipt oraz wybrzeża: Norwegii, Szwecji, Niemiec, Holandii, Danii, Rosji i Włoch. Ulubionym motywem  artysty  był pejzaż przedstawiający brzeg morza, przeważnie skalisty w czystej formie bez sztafażu.  Dziś trudno wskazać, które obrazy zostały namalowane na pewno na wyspie Sylt, bowiem jego sztuka jeszcze dziś jest mało znana i  czeka na solidne opracowanie. Zapewne jednak Michał Gorstkin Wywiórski należy do grona najlepszych naszych malarzy  marynistów.  Największą kolekcję jego malarstwa  morskiego obejrzeć można w gdańskim Centralnym Muzeum Morskim.  Z wyspą związana była również niemiecka malarka pochodzenia żydowskiego Anita Rèe, która po wykluczeniu ze związku artystów niemieckich, popełniła tam w 1933 roku samobójstwo.  Władze uznały jej twórczość   za „zdegenerowaną”. Na wyspie Sylt tworzył również austriacki artysta Emil Jakob Schindler, a na krótkie letnie pobyty przyjeżdżał malarz pochodzący z Kwidzyna Ernst Kolbe. Nowe pokolenie niemieckich twórców, od 1944 roku reprezentował tam, już do końca życia,  awangardowy malarz i filozof Siegward Sprotte.

 Ernst Kolbe "Gdansk ulica Piwna", olej. Obraz pochodzi z prywatnej kolekcji Andrzeja Walasa
Ernst Kolbe "Gdansk, ulica Piwna", olej. Obraz pochodzi z prywatnej kolekcji Andrzeja Walasa

Innym słynnym  miejscem była bałtycka wioska artystyczna w Ahrenshoop  położona  na Półwyspie  Fischland-Darss Zingst . Odkrywcą jej był niemiecki pejzażysta Paul Müller-Kaempff. Przyroda Ahreshoop, imponujące klify, dziewicze plaże, lasy przybrzeżne, łąki, a przede wszystkim laguna, tworzyły niezwykle urokliwy krajobraz. Wielka różnorodność fauny i flory, przestrzeń między morzem a laguną, bezkres horyzontu morskiego oraz gama kolorów stworzona przez  odbijające się od powierzchni granatowego Bałtyku światło, kumulowały olbrzymi ładunek emocji  artystycznych.  Od samego początku kolonia zyskała na znaczeniu, już w 1891 roku wraz z jej odkrywcą pierwszy dom pobudowała tam znana już wówczas, przybyła po studiach z Paryża malarka niemiecka Anna Gerresheim. Artystka miała już wówczas za sobą krótki pobyt  w duńskiej kolonii artystów w Hornbaek położonej na wyspie Zelandia, gdzie malowali miedzy innymi: Carl Locher, Holger Drachmann oraz Peder Severin Kroyer, Kristian Zahrtmann i Viggo Johansen odwiedzający wcześniej kolonie w Skagen.  W tym samym czasie, niedawno odkryte Ahreshoop odwiedzali już : Max Libermann, Carl Malchin, Karl Rettich, Eva Stort, Elisabeth von Eicken a nieco później Erich Heckel, Max Pechstein, Karl Schmidt Rottluff, Alexej von Jawlensky, Lyonel Feininger, Georg Grosz, Fritz Perkoz, Hugo Richter Lefensdorf, Theodor Hagen, Otto Dix oraz Thuro Balzer pochodzący z Weisshof, wsi położonej w powiecie malborskim. W 1894 roku  Paul Müller-Kaempff wraz ze swoim przyjacielem, malarzem Oscarem Frenzlem, założyli w Ahrenshoop studio malarstwa „St Lucas”. Ośrodek istnieje do dzisiaj i prowadzi ożywione międzynarodowe życie artystyczne. Około 400 kilometrów na zachód, w 1884 roku powstała  niedaleko Bremy, położona na równinie, w bliskości Morza Północnego trwająca do dziś kolonia w Worpswede. Nadbrzeżny krajobraz torfowisk i wrzosowisk oraz wyjątkowo urokliwa atmosfera rozproszonego światła, stworzyła miejsce inspiracji, zachwycając stylem melancholijnej aury. Pierwszym artystą , który odkrył to miejsce był Fritz Mackensen, po kilku latach  dołączył do niego Otto Moderson. Obaj po Akademii Sztuk Pięknych w Düsseldorfie, postanowili osiedlić się w tym interesującym dla siebie miejscu, na wzór malarzy ze szkoły  w Barbizon i kolonii w Pont-Aven. W surowym klimacie, pośród chłopów i rybaków zaczęli tworzyć, realistyczne smutne obrazy w duchu secesji,  wydobywające rytm i związki człowieka z przyrodą , nadając im dużą siłę autentyczności. W  krótkim czasie w Worpswede  pojawili się ich przyjaciele: Hans am Ende , Fritz Overbeck , Heinrich Vogeler, Walter Bertelsmann, Bernhard Hoetger. W 1898 roku dołączyła do nich nieznana młoda malarka Paula Becker, wnuczka byłego rektora uniwersytetu w Odessie. W dwa lata później  Becker poślubiła Modersona, który już w tym czasie był poza kolonią. Cały czas jednak,  artystka uczyła się i podróżowała. Większość podróży odbywała do Paryża, gdzie uległa wpływom Auguste Rodina, Paula Cèzanne`a, Charlesa Cotteta i Paula Gauguina.  Jeden z wyjazdów zaprowadził ją do Bretanii, gdzie zapewne  po raz pierwszy trafiła na syntetyzm Gauguina. Zainspirowana nim a wcześniej   postimpresjonizmem, wniosła do malarstwa kolonii,  indywidualny ekspresyjny styl wyróżniający się zaznaczonym konturem i płaską plamą kolorystyczną. Rozwijając  się, coraz częściej maksymalnie  upraszczała swoją   twórczość oraz zwiększała w niej siłę koloru.

Paula Modersohn Becker
Paula Modersohn Becker

W Worpswede pojawiał się również przyjaciel Heinricha Vogelera poeta, Rainer Maria Rilke zafascynowany naturą i pierwotnym sposobem życia, ale także talentem młodej malarki.  ….”Czuję w tych dniach dziwne zażenowanie, lecz i olśnienie… Odkrywam tę krainę i ludzi, i zda mi się, że oni na mnie tu czekali. …wrzosowiska ciemne i posępne, rzadko rosnąca trawa miękka niczym japoński jedwab, pole zżętej gryki w kolorze metalicznej czerwieni, ugór ciemny i ciężki …”. „…szczególne  zainteresowanie Rainera wzbudziło dwoje dziewcząt, podówczas jeszcze nowicjuszek, które osiadły w tamtych stronach, by pobierać nauki u Mackensena i Modersohna. Były to blondynka Paula Becker, mniej więcej w tym samym wieku co Rainer, oraz wysoka, ciemnowłosa Klara Westhoff, (przyszła żona) prawie o trzy lata od nich młodsza. Wrażliwe artystki  z uwagą przysłuchiwały się jego wierszom, które recytował podczas wieczorów w pokoju muzycznym…”* Rilke był jedynym mężczyzną, którego malowała Becker, wzajemna życzliwość przerodziła się w intymną przyjaźń. Malarka umarła  mając 31 lat, w 18 dni po urodzeniu swojej córeczki. Paula Moderson – Becker niewątpliwie była najważniejszą postacią kolonii. Jej sztuka wywarła duży wpływ na rozwój niemieckiego ekspresjonizmu. Za życia sprzedała tylko dwa obrazy. Po tragicznej śmierci artystki, kolonia straciła siłę oddziaływania, jednak w pewnym stopniu rozwijała się i trwa do dzisiejszych czasów.  W tym samym czasie , kilka kilometrów od Worpswede rozwijała się kolonia  w Fischerhude, w tworzeniu której uczestniczyli również Otto Modersohn oraz Fritz Overbeck, a także profesor malarstwa z monachijskiej akademii Heinrich Breling, Wilhelm Heinrich Rochmayer, malarz, architekt,  producent mebli oraz Clara Rilke Westhoff, malarka i rzeźbiarka  żona  Rainera. Tam po śmierci żony, Pauli Becker, Otto Modersohn ożenił się po raz trzeci z Louis Breling , córką profesora, znaną malarką niemieckiego ekspresyjnego realizmu.  Fischerhude znane było również z twórczości ceramicznej oraz swego odmiennego stylu inspirowanego miejscowym folklorem.
Zróżnicowane pod względem geograficznym niemieckie wybrzeża Bałtyku i Morza Północnego oraz wielość akademii malarskich, była sprzyjającym motywem powstawania w XIX wieku kolonii artystycznych. Podstawowym  powodem, rozwijającej się myśli twórczej, była jednak troska artystów, związana z rozwijającą się cywilizacją. Twórcy wypatrywali  nowego stylu, akademicka konwencja malowania zręcznościowego stawała się przeżytkiem. Poszukiwali głębi, namiętności, emocji, żaru.  Odwoływali się do  sztuki ludowej. Upraszczając konwencję, jednocześnie dążyli do wywołania reakcji wstrząsu  , wywołania ekscytacji. Niepokoje wielkich malarzy tamtych czasów  doprowadziły ich poszukiwania do rozpoczęcia procesu kształtowania się nowych  nurtów: kubizmu, ekspresjonizmu i sztuki prymitywnej. Większość przemyśleń, rozmów, prób i eksperymentów  miała miejsce w koloniach artystycznych,  w otoczeniu sił natury, poza murami uczelni.

27. 12. 2012 r.
Stanisław Seyfried

*Donald Prater – „ Dźwięczące szkło”, Rainer Maria Rilke, Biografia –  Przełożył Dariusz Guzik - Prószyński i S-ka.

Bibliografia:  do wszystkich części artykułu „Nadmorskie kolonie artystyczne”, uzupełniona.
- Iwona Danielewicz, Agnieszka Ciska - Muzeum Narodowe w Warszawie 2005, Malarstwo Niemieckie w XIX wieku, Obrazy ze Zbiorów Polskich.
- Andrzej Dulewicz – WA i F i PAN, Warszawa 2002, Encyklopedia Sztuki Niemieckiej , Austria, Niemcy, Szwajcaria.
- Aleksandra Giełdoń – Paszek ; Wydawnictwo ASP im. J. Matejki ; Kraków 2004, Wobec przyszłości, Krakowskiej Akademii droga „przez pejzaż”.
- Krystyna Fabijańska- Przybytko; Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1990, Morze w malarstwie polskim.
- Liliana Giełdon, Monika Jankiewicz-Brzostowska; Centralne Muzeum Morskie-Gdańsk 2006, Leon Wyczółkowski, Nad Wisłą i nad Bałtykiem-IV Wystawa z cyklu” Polscy Artyści o Morzu”
- Liliana Giełdon, Monika Jankiewicz-Brzostowska; Centralne Muzeum Morskie-Gdańsk 2005, Michał Gorstkin Wywiórski, Ku Morzu z Biegiem Rzek -III Wystawa z cyklu ”Polscy Artyści o Morzu”
- Maria Gołąb ; Michał Gorstkin Wywiórski- pejzaże , Między niebem a ziemią, 26.02-21.03 2004, Centrum Kultury Zamek w Poznaniu
- Stefania Krzysztofowicz- Kozakowska – Wydawnictwo Kluszczyński, Jan Stanisławski i jego uczniowie.
- Klasycy sztuki – Rzeczpospolita HPS, Turner i Constable.
- Irena Lorentowicz - PAX Instytut Wydawniczy 1972, Oczarowania.
- Malarze Polscy w Bretanii (1890-1939), Muzeum Narodowe w Warszawie 2005
- Ewa Micke – Broniarek – Wydawnictwo Dolnośląskie Wrocław 2005, Mistrzowie Pejzażu XIX wieku.
- Muzeum Narodowe we Wrocławiu 2002-2003, Od Otto Mullera do Oskara Schlemmera.
- Małgorzata Omilanowska – Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa – Sopot 2011, Nadbałtyckie Zakopane  Połąga  w czasach Tyszkiewiczów.
 - Donald Prater – „ Dźwięczące szkło”, Rainer Maria Rilke, Biografia –  Przełożył Dariusz Guzik - Prószyński i S-ka                                                                                                                                   
-John Willett – WA i F, Warszawa 1976, Ekspresjonizm.
Komentarze
Ta witryna korzysta z plików cookie. W ustawieniach swojej przeglądarki internetowej możesz w każdym momencie wyłączyć ten mechanizm. W celu pozyskania dodatkowych informacji na ten temat zobacz informacje o cookies.
OK, zamykam